رسیدگی به دلایل طرفین پس از اعلام ختم جلسه دادرسی و در غیاب طرف مقابل

خلاصه جریان پرونده

بدواً فرجام‌خوانده با وکالت خانم ش.ع. وکیل پایه‌ یکم دادگستری در تاریخ 2/8/90 دادخواستی به‌طرفیت فرجام‌خواندگان به خواسته صدور حکم محکومیت به تسلیم یک‌صد خروار پنبه مقوم به پنجاه میلیون و یک ریال با خسارات ناشی از   دادرسی   تقدیم دادگاه عمومی سبزوار می‌نماید و توضیح می‌دهد. خواندگان وراث مرحوم م.ب.که از دوستان وی بوده است می‌باشند که ایشان در کاروانسرای خ. غرفه¬دار و به ‌حق‌العمل‌کاری اشتغال داشته. وی در 23/8/88/ میزان چهل تن و در 3/9/88 مقدار بیست تن جو را از شرکت تعاونی روستایی خریداری نموده و تحویل نامبرده برای فروش تسلیم نموده وی حدود پانزده روز بعد آن را به‌قرار هر کیلویی 215 تومان فروخته و چهارصد هزار تومان به‌صورت علی‌الحساب بابت حق‌العمل خودش کسر و وی را مستحق دوازده میلیون و پانصد تومان اعلام نموده اضافه می‌نماید. در نیمه‌های اوّل دی‌ماه 88 نامبرده هشت میلیون ریال دستی در مقابل چک متعلق به آقای ق. به موکّل تسلیم نموده که بابت قسمتی از طلب خود وصول نماید به علّت فقد موجودی به وی مسترد شده و نامبرده هم در مقابل بدهی خود صد خروار پنبه از قرار هر من دوازده هزار و پنجاه تومان از پنبه‌هایی که قرار بوده است کشاورزان برای وی بیاورند و پنبه‌هایی که ادعا کرده در کارخانه در تصفیه پنبه نزد آقای ق. دارد می‌فروشد ولی وی در 5/11/88 فوت نموده و وراث باگذشت بیش از هیجده ماه از فوت نامبرده و قبول ترکه از تسلیم خودداری کرده‌اند آقایان ر.ل. و ح.خ. در جریان تحویل جو و معاملات انجام‌شده با آقای ب. می‌باشند و تقاضا نموده برای اداء شهادت در دادگاه حاضر شوند رسیدگی به شعبه دوّم ارجاع می‌شود دادگاه مرجوعٌ‌الیه مبادرت به تعیین وقت و دعوت   طرفین   می‌نماید وقت رسیدگی برای 1/12/90 تعیین‌شده و دادگاه در تاریخ مرقوم با حضور خواهان و وکیل وی اجلاس می‌نماید با لحاظ اینکه آقای م.ک. وکیل پایه‌یکم دادگستری به‌موجب وکالت‌نامه شماره مسلسل 069141 مورخ 20/11/90 به‌ضمیمه لایحه ثبت‌شده ‌شماره 901835 مورخ 1/12/90 خود را به وکالت از خواندگان معرفی نموده هرچند حضور وی را در صورت‌مجلس اخبار نکرده، شروع به رسیدگی می‌کند اظهارات وکیل خواهان را استماع و منعکس می‌کند که گفته خواسته به شرح دادخواست است و توضیح می‌دهد دربند 6 درخواست با توجه به اطلاق گفته موکّل بوده که گفته بودند آقای ب. اظهار نموده از پنبه‌هایی که در کارخانه تصفیه دارد به موکّل می‌دهد اینجانب اشتباهاً تصور کردم این پنبه‌ها را مرحوم در کارخانه‌های ق. داشته و چون ممکن است جهت صدور رأی نیاز به سوگند موکّل باشد توضیح فوق داده‌شده وکیل خواندگان‌ هم اظهار داشته است مستندات ارائه‌شده از سوی همکارم، خواهان مدعی طلب کار بودن از مورث موکلین بوده شرط اوّل برای استحقاق ارث رسیدن مالی از مورث می‌باشد درحالی‌که در موضوع ایشان هیچ‌گونه ماترکی به موکلین اعم از نقدی یا غیر نقدی به ارث نرسیده افراد متعددی تاکنون برای مطالبه طلب از آن مرحوم شده‌اند لذا موجبی با عدم رسیدن ترکه به موکلین برای مطالبه طلب احتمالی وجود ندارد از سوی دیگر وی مطالبه نسیه کرده مستند خود را حواله‌ها جو قرارداد و حواله‌های نشان‌دهنده دریافت جو از شرکت‌های تعاونی دارد و فیش‌های ابرازی هم حاکی از پرداخت در وجه شرکت تعاونی است که ارتباطی به موکّل ندارد و چون دلیلی بر ادّعای خود نداشته و شهادت شهود هم مؤثر در اثبات نیست تقاضای ردّ دعوی را نموده خانم وکیل خواهان در پاسخ اظهار نموده اولاً اموال زیادی از مورث خواندگان باقی‌مانده ثانیاً وراث از سال 88 که مرحوم ب. فوت نموده ماترک وی را قبول کرده‌اند باید پاسخگوی مطالبات باشند دادگاه صدور قرار استماع شهود مقرر داشته با تعیین وقت طرفین برای اجرای قرار دعوت شوند با تعیین وقت در تاریخ مقرر 27/2/91 و اجلاس دادگاه با حضور وکیل خواندگان و استماع اظهارات وی گفته چون وکیل خواهان حاضر نشده و شهود خود را معرفی نکرده تقاضای صدور حکم شایسته را دارم و امضاء صورت‌مجلس توسط نامبرده و دادرس دادگاه بلافاصله در ذیل صورت‌مجلس مرقوم دادرسی مربوط اشعار داشته وکیل خواهان با نیم ساعت تأخیر حاضرشده و اظهار می‌دارد اشتباهاً به دادرس محترم شعبه دوّم مراجعه کرده‌ام که مراتب مورد تأیید دادگستری محترم قرار گرفت لذا دادگاه به شرح اوراق جداگانه استماع گواهی می‌نماید و اضافه نموده به وکیل مدافع خوانده برای حضور ابلاغ شد که فعلاً حاضرشده و از امضای ذیل صورت‌جلسه فوق امتناع نموده از سه نفر گواه به اسامی ح.پ. و ر.ل و م.ب. استماع شهادت شده اولی اظهار نموده آقایان ز. و ب. درب مغازه من آمدند و از صحبت‌ ایشان فهمیدم که آقای ب. بیست میلیون تومان به آقای ز. بدهکار بوده که دوازده میلیون تومان بابت جو و هشت میلیون تومان پول دستی و قرار شده بابت بدهی‌اش، آقای ب. به آقای ز. پنبه بدهد در حدود صد خروار و از صحبت‌های خودشان فهمیدم که آقای ب. پنبه را نداده و دوّمی همین مطالب را درحالی‌که سوار ماشین آقای ز. بوده از صحبت‌های نامبردگان شنیده و اضافه کرده آقای ب. سه روز بعد فوت کرد از اینکه چه زمانی قرار بوده پنبه‌ها را بدهد اطلاع ندارم سوّمی هم با همان بیان بدهی آقای ب. به آقای ز. را شهادت می‌دهد و اضافه می‌کند از خود آقای ز. هم شنیدم که پنبه‌ها را نداده و دو روز بعد هم فوت نموده در تعقیب جلسه دادگاه دستور تعیین وقت و دعوت طرفین را برای مطالبه اظهارات شهود داده است و در تاریخ 8/5/91 با حضور وکیل خواهان اجلاس نموده عدم حضور وکیل خواندگان را علی‌رغم ابلاغ واقعی و انتظار کافی اخبار نموده وکیل خواهان اظهار کرده به جهت عدم حضور خواندگان و جرح گواهان تقاضای صدور حکم شایسته دارم دادگاه در تعقیب این جلسه‌ قرار اتیان سوگند خواهان توجهاً به مادتین 271 قانون آیین دادرسی مدنی و 1333 قانون مدنی صادر می‌نماید و با تعیین وقت دیگر در تاریخ 2/8/91 با حضور وکلای طرفین و خواهان تشکیل جلسه داده و چنین اخبار می‌نماید که خواهان حاضر در جلسه درحالی‌که دست خود را روی قرآن گذاشته اظهار داشت والله و بالله سوگند یاد می‌نمایم که صد خروار پنبه طبق درخواست از مورث خواندگان طلبکار هستم وکیل خواندگان به جهت اینکه خواسته مطالبه پنبه و منشأ آن پول دستی و جو اظهارشده است دعوی را یکی از بی‌اساس‌ترین دعاوی که در طول وکالت خود برخورد نموده است اظهار کرده بدون این مدرکی برای ارتباط آن‌ها ارائه نماید و اضافه کرده پرواضح است که نه (کلمه‌ای ناخوانا) اثبات طلب ایشان همان پول دستی و جو تحویلی را طلبکار می‌باشد و نه صد خروار پنبه را زیرا به‌هیچ‌عنوان حتی شرایط و ارکان حقوقی تبدیل تعهد نیز در این موضوع وجود ندارد و در خصوص شهود تعرفه شده هم اظهار نموده در دادخواست تقدیمی نام ل. و خ. به‌عنوان شاهد قید شده و ایشان شاهد ماجرا عنوان‌شده‌اند لیکن در جلسه استماع شهود به‌طور غیرقانونی و برخلاف مقررات آمره آیین دادرسی مدنی بعد از اتمام جلسه رسیدگی و در غیاب بنده تشکیل‌شده افراد دیگری به‌عنوان گواه معرفی‌شده‌اند که اظهارات آن‌ها کاملاً تلقینی بوده و در مورد سوگند هم چون دلایلی ارائه‌شده در جهت اثبات طلب بسیار ضعیف و بی‌اساس می‌باشد مسلماً، به‌تنهایی نمی‌تواند مثبت ادّعای ایشان باشد لذا منکر صحت دعوی شده و علاوه نموده حسب اظهارات موکلین مورث ایشان حتی از خواهان طلبکار هم بوده و مکرر نموده که با وصف استماع شهود در غیاب ایشان فرصت، پرسش از شهود فراهم نشده و این امر برخلاف صریح مقررات است و تخلف محسوب می‌گردد و وکیل خواهان در پاسخ اظهار نموده اولاً اظهارات نخست آقای وکیل مربـوط به اعتقادات شخص و تجربه کاری بوده که قابلیت پاسخ‌گویی ندارد ثانیاً شهود موکّل که در دادخواست از آن‌ها نامبرده شده منحصر و آقایان ل. و خ. نبوده و آقایان م. و ع.ب. که از دوستان مشترک طرفین بوده‌اند در جریان معاملات آن‌ها قرار داشته‌اند و ضمن اینکه آنان امکان حضور در جلسه شهادت شهود را داشتند و به خواست دادگاه برای حضور در جلسه استماع شهادت توجه ننمودند و در جلسه بعد هم که برای ملاحظه شهادت شهـود تشکیل‌شـده بود بـدون توجه به آیین‌نامه و مقررات مربوط به وکالت حضور پیدا نکردند و چون سوگند موکّل باید مورد ارزیابی ریاست دادگاه قرار گیرد نه وکلای طرفین تقاضای محکومیت خواندگان را نموده دادگاه در تعقیب توصیف جلسه با اعلام ختم رسیدگی به‌موجب دادنامه 9101072ـ 2/8/91 ضمن تکرار شرح دادخواست و دعوی و اظهارات وکلای طرفین در جلسات رسیدگی با توجه به‌مراتب مرقوم و دادخواهی خواهان را وارد دانسته و به استناد مواد 198 و 515 و519 قانون آیین دادرسی مدنی طبق خواسته خواهان ، خواندگان را به تحویل از ماترک مورث محکوم نموده آقای وکیل محکوم‌ٌعلیهم پس ‌از انقضای مهلت تجدیدنظرخواهی، در مهلت مقرر در مواد 397 و (بند ب) 398 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور حقوقی نسبت به رأی یادشده دادخواست فرجامی تقدیم نموده مطالب وی در لایحه اعتراضیه غیر از موضوعاتی که تکرار اظهارات قبل است قسمتی در زمینه چگونگی اجرای قرار استماع شهود است بدین‌صورت که عبارات بعـد از کلمـه می‌نمـاید را که مشعـر است بـر ابلاغ به وکیل مدافع خوانده که قبلاً یا فعلاً (این کلمه به‌درستی مشخص نیست کدام‌یک از آن‌هاست) حاضرشده و از امضاء ذیل صورت‌جلسه فوق امتناع نمود … الحاقی است و استماع شهود را در وضعیت اتفاق افتاده خلاف قواعد آمره قانون آیین دادرسی اظهار نموده است با ارسال دادخواست فرجامی برای خوانده و وصول لایحه پاسخیه از شخص فرجام‌خوانده که در سه فراز الف راجع به وجود ترکه با استناد به مواد 248 تا 250 قانون امور حسبی که در صورت عدم ردّ ترکه ظرف یک ماه از طریق اطلاع کتبی یا شفاهی به دادگاه، در حکم قبول است و مسئولیت ورثه که وضعیت فـوق راجـع به آن‌ها جـاری است در مقابل دیون متوفی ب- راجع به شهود تعرفه شده که مطالب اظهارشده وکیل ایشان را تکرار نموده ج- در خصوص چگونگی استماع شهود که به جهت حضورشان نزد دادرس دادگاه که جلسه اوّل را اداره نموده به همین جهت است نزد وی برای جلسه استماع شهود مراجعه نموده‌اند و بنا به اظهار ایشان در انتظار مانده‌اند پس از حضور در محضر دادگاه مشخص‌شده پرونده نزد رئیس شعبه رسیدگی می‌گردد و این موجب تأخیر بوده است، تنظیم گردیده، پرونده به دیوان‌عالی کشور ارسال‌شده با وصول به این مرجع و ثبت به کلاسه 21/910613 به این شعبه ارجاع شده است. لوایح اعتراضیه فرجامی و پاسخ آن به هنگام شور هم قرائت می‌گردد.

رای دیوان

دادنامه فرجام‌خواسته از جهت عدم رعایت قواعد و مقررات آمره و حقوق خواندگان مخدوش و مستوجب نقض است زیرا رسیدگی به دعوی و دلایل طرفین آن مستفاد از مقررات قانون آیین دادرسی دادگاه‌ها ازجمله مواد 64، 104، 200 و 201 قانون مذکور در امور مدنی باید با اطلاع و دعوت اصحاب آن باشد که البته طریق آن‌هم با ابلاغ اوقات طبق مقررات راجع به ابلاغ است، در پرونده مطروحه با وضعیتی که به جهت عدم حضور وکیل خواهان برای تعرفه شهود پیش‌آمده و ختم جلسه صورت گرفته لکن با حضور نامبرده پس‌ازآن و بیان علّت تأخیر و موجّه دانستن علّت مذکور از ناحیه دادگاه، تنها می‌توانسته مانع خروج دلیل موضوع دستور جلسه از عداد دلایل وی باشد امّا جهت موجهی برای رسیدگی به دلیل مذکور در غیاب طرف مقابل (وکیل) نبوده و چون اقدام دادگاه به‌صورت فوق موجبات سلب حق وکیل خواندگان از حیث اختیاری که برای جرح گواهان و طرح سؤال و استیضاح از آنان و دفاع نسبت اظهاراتشان داشته است را فراهم ساخته رسیدگی به دلیل و اجرای قرار صادر صحیحاً انجام‌نشده و فاقد اعتبار بوده و مانند آن است که به‌دلیل رسیدگی نشده و با تلقی این امر به‌عنوان نقص تحقیقات باید تجدید و از پرونده رفع نقص گردد علی‌هذا مستند به بندهای 3 و5 ماده 371 قانون آیین دادرسی مزبور دادنامه فوق را نقض و رسیدگی به موضوع را توجهاً به فراز دوّم از بند الف ماده 401 آن قانون به دادگاه صادرکننده رأی منقوض ارجاع می‌نماید که پس از رفع نقص فوق از پرونده با توجه به نتایج حاصله از اجرای قرار صادره طبق بند الف ماده 405 قانون یادشده تأسیس رأی نماید.
رئیس شعبه 21 دیوان‌عالی کشور ـ مستشار
اخوان ملایری ـ حسینی طباطبایی